Đái dầm là hiện tượng đi tiểu không tự chủ trong lúc ngủ, xảy ra ở khoảng 10 - 15% số trẻ dưới 6 tuổi, 5% trẻ dưới 10 tuổi và 0,5- 2,3% người trưởng thành. Hầu hết trẻ đái dầm ngay từ lúc mới sinh (đái dầm tiên phát), một số trẻ khác có thể xuất hiện đái dầm sau một số tác động từ bên ngoài (đái dầm thứ phát).

Đa số các trường hợp đái dầm là không rõ căn nguyên và được cho là gây ra bởi các bất thường trong quá trình phát triển hệ thần kinh. Thống kê cho thấy, khoảng 5% các trường hợp đái dầm có liên quan với các bệnh lý nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm trùng đường tiết niệu (thường là đái dầm thứ phát). Một số nguyên nhân khác: di truyền (nếu cả bố và mẹ đều không có biểu hiện này thì các con của họ chỉ có 15% nguy cơ bị đái dầm, nhưng nếu bố hoặc mẹ bị đái dầm thì nguy cơ truyền sang con cái là 44% và cả hai bố mẹ đều bị thì nguy cơ này tăng lên 77%); các bất thường về cấu trúc đường tiết niệu như bàng quang nhỏ, rối loạn về nội tiết gây giảm sản xuất hormon chống bài niệu về đêm, biểu hiện của một bệnh lý tâm thần tiềm tàng, các sang chấn tâm lý, sử dụng đồ uống có chứa caffein, rối loạn giấc ngủ, táo bón mạn tính...

Bệnh đái dầm ở trẻ em thường không phải điều trị vì bệnh có nhiều khả năng tự hết khi trẻ lớn lên (tỷ lệ khỏi tự phát hằng năm khoảng 14 - 16%), nhưng ở người lớn thường phải điều trị bằng thuốc. Các thuốc chống trầm cảm 3 vòng như amitriptylin,  hoặc  nortriptylin có thể điều trị thành công nhiều trường hợp đái dầm, nhưng thường đòi hỏi phải điều trị kéo dài, có thể tới 3 tháng. Tác dụng của thuốc thường chỉ được duy trì trong thời gian điều trị, sau khi ngưng dùng thuốc, tình trạng đái dầm thường tái phát ở đa số trẻ. Một nhược điểm quan trọng khác của các thuốc này là có nhiều tác dụng phụ, thường gặp nhất là, mệt mỏi, quấy khóc, rối loạn giấc ngủ, kích ứng dạ dày, đôi khi có thể gây nhịp tim nhanh, tụt huyết áp, co giật... Các tác dụng phụ này xảy ra tương đối phổ biến ở trẻ em (theo một số nghiên cứu, tỷ lệ gặp có thể lên tới 17- 20%), do đó, việc sử dụng các thuốc chống trầm cảm 3 vòng để điều trị đái dầm ở trẻ em có thể gặp khó khăn. Imipramin hydrochlorid là thuốc chống trầm cảm 3 vòng được dùng rộng rãi nhất để điều trị đái dầm. Cơ chế tác dụng của thuốc này trong điều trị đái dầm được cho là do tác dụng kháng cholinergic, chống bài niệu và các tác động khác trên hệ thần kinh trung ương, tuy nhiên, cơ chế chính xác của nó còn chưa được khẳng định.

Một thuốc khác cũng có thể được sử dụng là  desmopressin acetate, đây là một dẫn chất tổng hợp của hormon chống bài niệu, có tác dụng giảm lượng nước tiểu về đêm. Thuốc tác dụng tốt nhất là ở những người có tăng số lượng nước tiểu về đêm vượt quá sức chứa của bàng quang. Desmopressin khởi phát tác dụng nhanh nên có thể dùng ngắn ngày. Tuy nhiên, tác dụng của thuốc cũng thường hết nhanh sau khi ngừng dùng thuốc. Một số nghiên cứu cho thấy, tác dụng của  desmopressin và các thuốc chống trầm cảm 3 vòng trong điều trị đái dầm là tương đương nhau. Tác dụng phụ thường gặp nhất của  desmopressin là gây kích ứng và chảy máu mũi khi dùng đường nhỏ, xảy ra ở khoảng 1-5% số bệnh nhân dùng thuốc, co giật và hôn mê là những tác dụng phụ rất hiếm gặp. Có thể cân nhắc sử dụng một liều thấp của các thuốc lợi tiểu như furosemid, hypothiazid, uống vào buổi trưa để giảm bớt lượng nước tiểu bài tiết về đêm. Oxybutynin chloride, một thuốc kháng cholinergic cũng đã được thử nghiệm trong điều trị đái dầm ở trẻ em. Kết quả cho thấy, tác dụng của thuốc chỉ rõ rệt ở những trẻ có bất ổn ở bàng quang. Hiệu quả của thuốc cũng được tăng cường khi dùng phối hợp với desmopressin. Tác dụng phụ của thuốc xảy ra ở khoảng 17% các trường hợp, thường gặp nhất là nhịp tim nhanh, khô miệng, khô mắt. Một số nhà tâm lý học đề xuất việc sử dụng một dụng cụ báo thức trong thời gian ngủ buổi đêm. Dụng cụ này có thể giúp trẻ thức dậy và cảm nhận được sự căng tức bàng quang. Dụng cụ này được chứng minh là an toàn và tương đối hiệu quả, nhất là khi được dùng phối hợp với desmopressin. Các nghiên cứu cho thấy, khi dùng đơn lẻ, dụng cụ báo thức giúp giảm nguy cơ đái dầm ở trẻ tới 13 lần, nhưng tỷ lệ tái phát sau khi ngừng điều trị có thể lên tới 30 - 70% các trường hợp. Ngoài ra, để có thể thu được hiệu quả tối đa, dụng cụ này cần được sử dụng liên tục trong vài tháng nên có thể gây bất tiện với một số gia đình. Để bảo đảm hiệu quả cho các phương pháp điều trị ở trên, cần lưu ý loại bỏ tất cả các yếu tố nguy cơ gây đái dầm và sử dụng loại tã lót phù hợp với trẻ.

Đái dầm thường là một hiện tượng sinh lý ở trẻ em, ít khi đòi hỏi phải điều trị. Hiện nay, các phương pháp điều trị đái dầm nói chung có hiệu quả không hằng định và thường tái phát nhanh sau khi ngưng điều trị.


(Theo BS. Nguyễn Hữu Trường (BV Bạch Mai))